|
1 marca Narodowym Dniem Pamięci
„Żołnierzy Wyklętych”
Polskie powojenne podziemne państwo
niepodległościowe
" Żołnierze wyklęci"
1. Czym było powojenne podziemie niepodległościowe?
Powojenne podziemie niepodległościowe stanowiło prostą kontynuację
działalności niepodległościowej z okresu okupacji niemieckiej, będąc na-
turalną konsekwencją wyborów dokonywanych na początku wojny przez
dziesiątki tysięcy konspiratorów. Było też pierwszym odruchem samoobro-
ny społeczeństwa polskiego przeciwko siłą narzuconej przez sowietów – ko-
munistycznej władzy.
2. Ilu było „Żołnierzy Wyklętych”?
Powojenne podziemie niepodległościowe aż do powstania NSZZ „Solidar-
ność” było przykładem najliczniejszej formy oporu Polaków wobec komuni-
stycznej władzy. Przez jego szeregi przewinęło się ponad 250–300 tys. ludzi
(z tego kilkadziesiąt tysięcy w oddziałach zbrojnych), nie licząc współpra-
cowników i sympatyków, a także około 20 tys. w szeregach konspiracji mło-
dzieżowych.
3. Z jakich środowisk się wywodzili?
Polskie podziemie niepodległościowe było emanacją dążeń niepodległościo-
wych społeczeństwa polskiego wyrażaną na przekór wybitnie niekorzyst-
nej sytuacji geopolitycznej. Uczestniczyli w nim przedstawiciele wszystkich
grup społecznych i zawodowych (inteligencja, robotnicy i chłopi), partii po-
litycznych (od socjalistów z Polskiej Partii Socjalistycznej po członków obo-
zu narodowego), młodzież oraz ci wszyscy, dla których podstawowym impe-
ratywem działania była gotowość walki o wolną Polskę.
Polskie powojenne podziemie niepodległościowe
”Żołnierze Wyklęci”
4. Jak długo trwał opór?
Polskie podziemie niepodległościowe jako zjawisko masowe istniało do wios-
ny 1947 r. Data ta nie oznaczała jednak jego definitywnego końca, podobnie
jak nie zamykał go ani polski czerwiec i październik 1956, ani też marzec
1968, grudzień 1970, czy sierpień 1980. Historia „Żołnierzy Wyklętych” to-
czyła się swoim własnym rytmem. Symbolicznym końcem zbrojnego oporu
była śmierć Józefa Franczaka „Lalka”, zabitego przez ZOMO 21 październi-
ka 1963 r. Także i ona nie zamykała jednak ostatecznie dziejów konspiracji
powojennej. Do końca PRL-u w całym kraju ukrywało się pod fałszywymi
nazwiskami wielu żołnierzy podziemia. Ścigani aż do 1989 r. przez SB trwali
oni w konspiracji – tej jednostkowej – wewnętrznej – z dala od rodzin, z któ-
rymi nie dane było im się spotkać przez kilkadziesiąt lat.
5. Czy to było powstanie antykomunistyczne?
Polskie podziemie niepodległościowe – z racji skali, zasięgu, trwałości oraz
czynnika inicjującego – jakim była agresja obcego państwa, tj. ZSRR – wpi-
suje się w naturalny sposób w polską tradycję insurekcyjną – jako powojen-
ne powstanie antykomunistyczne. Jego geografia w dość dokładny sposób
pokrywa się z mapą inicjatyw powstańczych z 1863 r., będąc potwierdze-
niem przywiązania do tradycji niepodległościowych społeczności lokalnych
np. Podlasia, Mazowsza, Kresów.
6. Co udało się zyskać dzięki walce „Wyklętych”?
Powojenne podziemie niepodległościowe było z pewnością głównym prze-
ciwnikiem władz komunistycznych w pierwszych powojennych latach. To
między innymi za jego sprawą kolejne sekwencje wprowadzania w Polsce
nowego komunistycznego ładu przesunięte zostały o kilka lat, a w konse-
kwencji śmierci Stalina – ostatecznie zaniechane. To między innymi z powo-
du konieczności złamania najpierw zbrojnego oporu kolektywizacja w Pol-
sce rozpoczęła się dopiero po 1948 r., a zdecydowana rozprawa z Kościołem
katolickim przesunięta zaś została dopiero na początek lat 50.
7. Jaką ofiarę ponieśli „Wyklęci”?
Zbiorowość „Żołnierzy Wyklętych” zapłaciła za przywiązanie do tra-
dycji niepodległościowej cenę najwyższą spośród wszystkich grup, śro-
dowisk walczących o wolną demokratyczną Polskę. To ponad 5 tys. osób
skazanych przez sądy wojskowe na kary śmierci, ponad 21 tys. zmarłych
i zamordowanych w więzieniach (w tym większość to członkowie konspi-
racji). To bliżej nieznana liczba zabitych w trakcie tysięcy pacyfikacji ciąg-
nących się przez pierwsze 10 powojennych lat, zamordowanych bez sądu
w siedzibach urzędów bezpieczeństwa (około 20 tys.). To ponad 250 tys.
osób skazanych na kary więzienia z powodów politycznych, kilkaset tysięcy
dalszych zrujnowanych zdrowotnie, ekonomicznie, skazanych na bycie oby-
watelami II kategorii w PRL.
8. Dlaczego ustanowiono Narodowy Dzień Pamięci
„Żołnierzy Wyklętych”?
Ustanowienie w 2011 r. 1 marca Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy
Wyklętych” stanowi potwierdzenie przez wolną, demokratyczną Rzeczpo-
spolitą roli, jaką odegrali oni na drodze do odzyskania przez Polskę nie-
podległości. Wybór tej daty – związanej z 60. rocznicą zamordowania przez
komunistyczny aparat bezpieczeństwa członków IV Zarządu Głównego
Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość – jest także symbolicznym aktem uho-
norowania najwyższej ofiary złożonej przez dziesiątki tysięcy żołnierzy pod-
ziemia powojennego w trakcie pierwszej komunistycznej dekady.
dr Tomasz Łabuszewski, IPN
|
