| Kim byli Żołnierze Wyklęci? |
| Autor: dr Tomasz Łabuszewski, IPN | |
|
1 marca Narodowym Dniem Pamięci
„Żołnierzy Wyklętych”
Polskie powojenne podziemne państwo
niepodległościowe
" Żołnierze wyklęci"
1. Czym było powojenne podziemie niepodległościowe?
działalności niepodległościowej z okresu okupacji niemieckiej, będąc na- turalną konsekwencją wyborów dokonywanych na początku wojny przez dziesiątki tysięcy konspiratorów. Było też pierwszym odruchem samoobro- ny społeczeństwa polskiego przeciwko siłą narzuconej przez sowietów – ko- munistycznej władzy. 2. Ilu było „Żołnierzy Wyklętych”? Powojenne podziemie niepodległościowe aż do powstania NSZZ „Solidar- ność” było przykładem najliczniejszej formy oporu Polaków wobec komuni- stycznej władzy. Przez jego szeregi przewinęło się ponad 250–300 tys. ludzi (z tego kilkadziesiąt tysięcy w oddziałach zbrojnych), nie licząc współpra- cowników i sympatyków, a także około 20 tys. w szeregach konspiracji mło- dzieżowych.
3. Z jakich środowisk się wywodzili?
Polskie podziemie niepodległościowe było emanacją dążeń niepodległościo- wych społeczeństwa polskiego wyrażaną na przekór wybitnie niekorzyst- nej sytuacji geopolitycznej. Uczestniczyli w nim przedstawiciele wszystkich grup społecznych i zawodowych (inteligencja, robotnicy i chłopi), partii po- litycznych (od socjalistów z Polskiej Partii Socjalistycznej po członków obo- zu narodowego), młodzież oraz ci wszyscy, dla których podstawowym impe- ratywem działania była gotowość walki o wolną Polskę. Polskie powojenne podziemie niepodległościowe ”Żołnierze Wyklęci”
4. Jak długo trwał opór?
Polskie podziemie niepodległościowe jako zjawisko masowe istniało do wios- ny 1947 r. Data ta nie oznaczała jednak jego definitywnego końca, podobnie jak nie zamykał go ani polski czerwiec i październik 1956, ani też marzec 1968, grudzień 1970, czy sierpień 1980. Historia „Żołnierzy Wyklętych” to- czyła się swoim własnym rytmem. Symbolicznym końcem zbrojnego oporu była śmierć Józefa Franczaka „Lalka”, zabitego przez ZOMO 21 październi- ka 1963 r. Także i ona nie zamykała jednak ostatecznie dziejów konspiracji powojennej. Do końca PRL-u w całym kraju ukrywało się pod fałszywymi nazwiskami wielu żołnierzy podziemia. Ścigani aż do 1989 r. przez SB trwali oni w konspiracji – tej jednostkowej – wewnętrznej – z dala od rodzin, z któ- rymi nie dane było im się spotkać przez kilkadziesiąt lat. 5. Czy to było powstanie antykomunistyczne? Polskie podziemie niepodległościowe – z racji skali, zasięgu, trwałości oraz czynnika inicjującego – jakim była agresja obcego państwa, tj. ZSRR – wpi- suje się w naturalny sposób w polską tradycję insurekcyjną – jako powojen- ne powstanie antykomunistyczne. Jego geografia w dość dokładny sposób pokrywa się z mapą inicjatyw powstańczych z 1863 r., będąc potwierdze- niem przywiązania do tradycji niepodległościowych społeczności lokalnych np. Podlasia, Mazowsza, Kresów. 6. Co udało się zyskać dzięki walce „Wyklętych”? Powojenne podziemie niepodległościowe było z pewnością głównym prze- ciwnikiem władz komunistycznych w pierwszych powojennych latach. To między innymi za jego sprawą kolejne sekwencje wprowadzania w Polsce nowego komunistycznego ładu przesunięte zostały o kilka lat, a w konse- kwencji śmierci Stalina – ostatecznie zaniechane. To między innymi z powo- du konieczności złamania najpierw zbrojnego oporu kolektywizacja w Pol- sce rozpoczęła się dopiero po 1948 r., a zdecydowana rozprawa z Kościołem katolickim przesunięta zaś została dopiero na początek lat 50.
7. Jaką ofiarę ponieśli „Wyklęci”?
dycji niepodległościowej cenę najwyższą spośród wszystkich grup, śro- dowisk walczących o wolną demokratyczną Polskę. To ponad 5 tys. osób skazanych przez sądy wojskowe na kary śmierci, ponad 21 tys. zmarłych i zamordowanych w więzieniach (w tym większość to członkowie konspi- racji). To bliżej nieznana liczba zabitych w trakcie tysięcy pacyfikacji ciąg- nących się przez pierwsze 10 powojennych lat, zamordowanych bez sądu w siedzibach urzędów bezpieczeństwa (około 20 tys.). To ponad 250 tys. osób skazanych na kary więzienia z powodów politycznych, kilkaset tysięcy dalszych zrujnowanych zdrowotnie, ekonomicznie, skazanych na bycie oby- watelami II kategorii w PRL. 8. Dlaczego ustanowiono Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”? Ustanowienie w 2011 r. 1 marca Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” stanowi potwierdzenie przez wolną, demokratyczną Rzeczpo- spolitą roli, jaką odegrali oni na drodze do odzyskania przez Polskę nie- podległości. Wybór tej daty – związanej z 60. rocznicą zamordowania przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa członków IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość – jest także symbolicznym aktem uho- norowania najwyższej ofiary złożonej przez dziesiątki tysięcy żołnierzy pod- ziemia powojennego w trakcie pierwszej komunistycznej dekady.
dr Tomasz Łabuszewski, IPN
|